Subtitel: "Juffrouw breidde tot diep in de nacht tussen de twee slaapzalen". Artikel over de afscheidsreünie op 31 december 1990 met (oud) medewerkers van de toenmalige jeugdherberg Breckelenkamp, vlak voordat het Huis door de Jeugdherbergcentrale zou worden afgestoten.
Subtitel: "Zo'uniek gebouw krijgen ze nooit weer" Artikel over de afscheidsreünie met (oud) medewerkers van de toenmalige jeugdherberg Breckelenkamp, vlak voordat het Huis door de Jeugdherbergcentrale zou worden afgestoten.
Architecten tekening van de situatie in 1991 ten behoeve van de restauratie in de periode 1991-1994. Meer van deze tekeningen staan in de serie hieronder.
Er staat een huis te koop in BreckelenkampZo was er dus belangstelling genoeg voor het lot van het Huis. Er kwamen veel reacties los en meestal waren dat uitingen van zorg over de toekomst. Mensen kwamen met suggesties voor een nieuwe bestemming, iemand wou er een hotel van maken en anderen dachten aan een museum of iets voor kinderen. Er werd gezegd dat ook Stichting Twickel belangstelling had, maar dat was in de eerste plaats ingegeven door zorgen over ongewenste ontwikkelingen in het gebied. De stichting zou graag zien dat er weer een bewoner op het Huis kwam. De toestand waarin de havezate verkeerde schrikte echter iedereen af. Het ‘toegangshek’ was een ijzeren afsluiting afkomstig van een balkon. Langs de oprijlaan stonden de in 1987 aangeplante eikjes waarvan een groot deel niet was aangeslagen. Van een tuinaanleg was geen spoor meer terug te vinden. Op de kale weiden voor het Huis mocht eerste noaber Gerard Bosink zijn vee laten grazen en langs de gracht stond opslag van wilde acacia’s. Aan de zuidkant, op de plaats waar nu de kapschuur staat, lagen de overblijfselen van een fietsenstalling. Op het voorplein benamen de twee nu forse eiken het zicht op het Huis. De keermuren waren begroeid met onkruid, voornamelijk brandnetels en wilgenroos. In wat nu de eetzaal is ontbraken delen van de vloer. Op diverse plaatsen lekte het water tot op de begane grond. De indeling zoals die voor de jeugdherberg was gemaakt, met de alle luxe ontberende slaapruimtes met hun stapelbedden, sobere sanitaire vertrekken, in het zicht lopende leidingen, de kale bedrijfskeuken, de gipsplaten tussenwanden; het paste allemaal niet bij de ideeën die gegadigden van het Huis hadden en het was in die vorm eigenlijk voor geen enkel doel te gebruiken. De hele bestaande indeling zou, met uitzondering van de historisch waardevolle elementen, ongedaan gemaakt moeten worden. Wat dan zou overblijven was het casco met de stenen muren, balklagen, vloeren, kapconstructie, trappenhuizen en schouwen en daarbinnen zou een passende nieuwe indeling tot stand gebracht moeten worden. Het was potentiële kopers bij een bezoek aan de havezate wel duidelijk dat alleen al de restauratie en de onvermijdelijke aanpassing van het Huis een miljoenenkwestie zou worden.
Ondanks de verwaarlozing had het Huis zijn bijzondere uitstraling behouden. Tijdens een wandeling rond het gebouw kreeg je nog steeds de indruk dat het verleden sterker aanwezig is dan op veel andere historische plekken. Komt het omdat zoveel van de gevels bewaard is gebleven, niet verdwenen of aangetast als gevolg van uitbreidingen of smaakveranderingen? Of is de oorzaak de rust die er van de plek uitgaat, die zo zeldzaam geworden rust, die de tijd geeft om op een ontspannen manier de omgeving te ervaren? Hoe het ook zij, het bedreigde gebouw en de ongelukkige fase waarin het was aanbeland, beroerde ons, net zoals dat eerder bij anderen was gebeurd. Op 5 juni 1991deden we de NJHC een voorstel dat na een relatief kleine aanpassing werd geaccepteerd en op 14 augustus werd het Huis te Breckelenkamp aan ons overgedragen. Daarna barstte er een explosie van activiteiten los die langs twee lijnen verliep.
Aan de ene kant was er de hoofdzakelijk technische lijn van de restauratie en van het kiezen van een logische indeling die recht zou doen aan het karakter van het gebouw. Daarbij werd gekeken naar de gebreken, de gebruiksgeschiedenis en de bouwhistorie. In nauw overleg met de architect kwam de indeling tot stand zoals die nu is. Op de begane grond van de zuidvleugel werd de omvang van de keuken ingeperkt, waardoor de huidige ruime eetzaal ontstond. De glazen puien werden er weer uitgehaald en vervangen door houten poortdeuren. De aluminium brandtrap in zijn gipsplaten behuizing die voor de jeugdherberg nodig was geweest, kon worden verwijderd. De in de Tweede Wereldoorlog gebouwde hoofdtrap werd ontmanteld en weer opgebouwd met met het oude materiaal, maar nu draaiend in tegenovergesteld richting. Daardoor kwamen de ramen in het trappenhuis en de toegangen tot de zeventiende-eeuwse gemakken weer vrij. Er zijn vier van deze gemakken in het Huis, de aanwezigheid ervan is aan de buitenkant te zien door uitschragingen. In de noordvleugel op de begane grond, die bijna helemaal in beslag was genomen door installatievoorzieningen, werd het kantoor met het archief gevestigd. Boven de grote zaal kwam de woonkamer met een even groot vloeroppervlak als de grote zaal. Centraal in dit prachtige vertrek, dat uitkijkt over de oprijlaan, staat de door Riquin Ignatius gebouwde schouw uit 1731 die achter verwijderde gipsplaten tevoorschijn kwam.
In de opkamer werd het beschilderde zeventiende-eeuwse plafond hersteld. Direct na de overdracht hadden we al voorzieningen getroffen om verdere schade te voorkomen, maar door de voortdurende lekkages was dit plafond ernstig aangetast. Onderzoek wees uit dat het schilderwerk was losgeraakt van de ondergrond, er zat schimmel in het hout en er waren lekkageplekken zichtbaar.236 Er was een kostbare restauratie nodig maar de noodzaak daarvan stond niet ter discussie. De meeste oude beschilderde plafonds in de zalen en de belangrijke kamers van Nederlandse buitenplaatsen zijn verdwenen; de stucplafonds kwamen ervoor in de plaats. Het oude plafond in het Huis te Breckelenkamp is dan ook zeldzaam geworden.
De andere lijn van activiteiten was die van de bijna tachtig ontwerpen van het interieur en de tuin, gemaakt in de periode 1991-2004. Eén daarvan betreft de vloer in de grote zaal. Een nieuwe vloer was nodig omdat de oude vloer van Bentheimer zandsteen zozeer verontreinigd en beschadigd was, dat hij op die plek niet meer kon worden gehandhaafd. Maar alle nog bruikbare delen zijn in het voorplein verwerkt en dus bij het Huis gebleven. Het motief in de nieuwe vloer - een gestileerde pompoenbloesem - is afkomstig van de Navajo-indianen die in de buurt van de canyon de Chelly in Arizona leven. Het was nog niet zo makkelijk om een vakman te vinden die de moeilijke motieven goed kon maken. Toen hij aan het werk toog was het somber weer en de bouwlampen moesten aan. De vloer werd meter na meter als het ware uitgerold en het resultaat overtrof de verwachting; het was een bijna mystieke ervaring om het grote oppervlak met zijn tekening te zien groeien.
In de opkamer bevindt zich nu de bibliotheek van het Huis met ongeveer tweeduizend merendeels zeventiende-, achttiende- en negentiende-eeuwse boeken, voornamelijk op het gebied van natuurlijke historie en reizen. De kasten zijn naar een eigen ontwerp gemaakt door een meubelmaker uit Haaksbergen. Vooral door de collectie reisbeschrijvingen biedt de opkamer een ‘blik op de wereld’ vanuit het Huis. Voorbeelden van bijzondere reisboeken zijn de zeventiende-eeuwse beschrijvingen van Afrika, Azië en de eilanden van de Middellandse Zee door de historicus Olfert Dapper, de gezandschapsreizen naar China, de Atlas van de Zeehavens der Bataafsche Republiek met de kopergravures van Matthias Sallieth getekend door Hendrik Kobell en Dirk de Jong, de collectie eerste drukken van poolreizen uit de achttiende, negentiende eeuwen vroege twintigste eeuw en de meer dan honderd oorspronkelijke verslagen van bijzondere Nederlandse zee- en landreizen.
Daarnaast bevat de bibliotheek een belangrijke collectie natuurlijke historie, waaronder voor het Huis nog steeds zeer nuttige werken. Bijvoorbeeld Citricultura uit 1682 van de jezuïetenpater Franciscus van Sterbeeck, waarin het kweken en verzorgen van ‘oranien, citroenen, limoenen, granaten, laurieren en andere uythemsche boomen’ in noordelijke klimaten wordt behandeld. Van Sterbeeck experimenteerde tientallen jaren met zijn citrusbomen en zijn kennis is voor de oranjeriecollectie van het Huis van meer betekenis dan veel moderne literatuur. Hij was de eerste die in de Lage Landen uitvoerig over dit onderwerp schreef. De Nederlandze Hesperides van Jan Commelin zag weliswaar vijf jaar eerder het licht, maar dat werk was grotendeels gebaseerd op de hem door Van Sterbeeck toegezonden aantekeningen. Ook van Van Sterbeeck is het Theatrum Fungorum uit 1675, dat grotendeels over paddestoelen handelt.
Boeken uit de collectie natuurlijke historie, die bij de aanleg en het onderhoud van de tuinen van het Huis te Breckelenkamp nog regelmatig worden geraadpleegd, zijn bijvoorbeeld Beschouwende en werkdadige hovenier-konst van Johann Hermann Knoop uit 1753 en het standaardwerk van dezelfde auteur over ‘Appelen en Peeren’ en andere vruchten en gewassen. Andere voor het landgoed in deze tijd nog steeds bruikbare werken zijn De Nederlandsche Boomgaard van de Vereeniging tot Regeling en Verbetering van de Vruchtsoorten te Boskoop uit 1864, Pieter de la Court van der Voorts Byzondere Aenmerkingen over het aenleggen van Pragtige en Gemeene Landhuizen, Lusthoven, Plantagien, en aenklevende Cieraeden uit 1766, het Huishoudelyk Woordboek van Noel Chomel uit 1743, De Neederlandsen Hof van Hendrik van Oosten uit 1703 en Het Vermakelijck Landt-leven met daarin Den Nederlandtsen Hovenier uit 1670 van J. van der Groen, hovenier van Willem III op Honselersdijk. In 2005 werd aan dit gedeelte van de collectie door de Stichting Het Huis te Breckelenkamp de voormalige antiquarische bibliotheek van Natura Docet toegevoegd, die in dat jaar door de stichting werd overgenomen. Naast de onderwerpen natuurlijke historie en reizen bevat de bibliotheek ook enkele honderden boeken, die op de een of andere manier te maken hebben met het Huis en zijn geschiedenis. De aanleg van dit gedeelte van de bibliotheek is begonnen in 1991; nu omvat het vrijwel alle in dit boek geciteerde en geraadpleegde literatuur in de oorspronkelijke vorm.
In de opkamer bevindt zich nog een ander object met een bijzondere afkomst: een fraaie zeventiende-eeuwse eikenhouten bolpoottafel. Hij wordt vermeld in het eerder genoemde De Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst van E.H. ter Kuile,237 maar dan wel als inventarisstuk van de Nederlands-hervormde kerk te Losser. Daar heeft hij dan ook eeuwenlang gestaan, maar in 2009 vond een verbouwing plaats waarbij het interieur werd vernieuwd. Voor de tafel was toen geen plaats meer en daarom werd hij samen met een kleine vroeg-achttiende-eeuwse tafel verkocht aan het Huis te Breckelenkamp.
De buitenprojecten, de ontwikkeling en restauratie van de tuinen, het park en het omringende land overtroffen de restauratie van het Huis in omvang. Het landgoed dat in 1991 nog 3,6 hectare groot was heeft anno 2009 een omvang van ongeveer15,5 hectare. In 1998 lag veel van de nieuw verworven grond nog verspreid in de buurschap, maar in de afgelopen tien jaar kon het grootste deel daarvan geruild worden voor aanliggende grond. Het terrein rond het Huis dat in zijn geheel onder de Natuurschoonwet valt, omvat daardoor nu ruim 13 hectare. Veel is te danken aan de bereidheid tot grondruil van Stichting Twickel, waardoor belangrijke aanliggende percelen die vóór 1902 bij het Huis te Breckelenkamp behoorden, weer aan het landgoed konden worden gevoegd. Belangrijke aanwinsten zijn de zogenaamde Twickellaan, de oude bomenlaan van het Huis die in het verlengde van het pad langs de buitengracht naar het zuiden loopt, en de honderd meter lange bomenlaan langs het Scholtenerf, eveneens een onderdeel van de voormalige lanenstructuur.
De monumentale bomenlanen en het grachtensysteem waren het belangrijkste uitgangspunt voor de inrichting van het terrein rondom het Huis. Het unieke door Gerard Adolph Bentinck aangelegde grachtenstelsel met zijn diabolovorm is in de loop van de eeuwen nooit gewijzigd. Een groot deel van de monumentale bomenlanen - die het dragende element zijn van de eeuwenoude verankering van het Huis in het landschap - was nog aanwezig. En waar de lanen verdwenen waren of ernstig aangetast, kon de voormalige ligging toch nog duidelijk worden aangegeven. In het Monumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed worden onder meer de bomenlanen en het grachtenstelsel beschreven met de toevoeging: ‘Als zodanig is de aanleg van de Brecklenkamp een eenvoudig, zeldzaam en gaaf bewaard voorbeeld van een Hollands-classicistische aanleg waarbij geometrie en perspectiefwerking de uitgangspunten voor het ontwerp vormden.’238
Behalve het patroon van grachten en bomenlanen was er meer om op terug te vallen. Op de kaart van Hottinger uit 1783 zijn de twee binnen de buitengracht gelegen percelen aangekruist, een indicatie dat daar ooit tuinen lagen. Een bewerkte versie van deze kaart is opgenomen in de bijlage Topografie. Verder was bekend dat in de negentiende eeuw in het zuidelijk perceel een parkachtige aanleg heeft bestaan en dat er terzijde van de oprijlaan een boomgaard is geweest. De alleroudsten uit de omgeving konden in 1991 de plaats van die boomgaard nog aanwijzen. Van dat alles was in augustus 1991 niets meer terug te vinden. Daarom zijn de tuinen, het park en de boomgaarden binnen het raamwerk van grachten en bomenlanen aangelegd volgens een eigen ontwerp.
Voor de inrichting van het voorplein stond de beschrijving van de Laagse meester Sager uit 1926 model.239 Een bezoeker die nu over het laagste deel van het toegangshek de oprijlaan inkijkt, ziet net als toen weer een klein deel van het Huis in een diepe omlijsting van eikenloof. Pas voorbij de beukenhaag, halverwege de laan, wijken de bomen uiteen tot een breed voorplein waardoor bij het naderen een sensatie van onthulling van het gebouw ontstaat. Het in 1994 aangelegde rosarium met zijn lage beplanting, verdeeld over twee op het oog gelijkvormige vakken ter weerszijden van het voorplein, laat deze indruk in stand. In de rug en aan beide zijden omkaderd door eiken en beuken vormt deze tuin een eenheid met de gazons voor de gracht. De gazons worden schraal gehouden om het gevoel te versterken op een historische plek te staan. Op het voorplein wordt de blik op het Huis door niets meer belemmerd. De twee grote bomen pal voor de hoofdgevel die het zicht vrijwel geheel wegnamen, zijn in 1993 verwijderd, niet alleen uit esthetische overwegingen, maar ook omdat de omvangrijke wortels en de over het dak hangende kruinen schade begonnen aan te richten. Tijdens een storm in 1992 sloeg een zwaar stuk hout op het dak en vernielde een flink aantal oude pannen.
Het rosarium is een compositie van ronde en rechte vormen, rozenperken, hagen, beelden en een zeventiende-eeuwse put die samengevoegd een nieuwe betekenis hebben gekregen. De as haaks op de oprijlaan, vanaf de bank bij het graf van de familie Zegers naar de deuren van de kapschuur, wordt in het rosarium een laantje dat onder een rozenboog en daarna tussen rijen buxus en leilinden loopt. Aan de oostkant van dit laantje bevinden zich twee grote rechthoekige perken, met daarin de monumentale zeventiende-eeuwse zandstenen put. Aan de westkant liggen tussen de rozenperken vier rotondes op ėėn lijn, parallel aan het laantje. Uit veldkeitjes samengestelde vormen afgewisseld met gras geven de indruk van resten van een bestrating. Het ontwerp is gemaakt rond het compositiespel dat in het rosarium kan worden gespeeld. De bedoeling is dat een deelnemer zich opstelt bij het zandstenen huisje met muziektekens en over de zandstenen notenbalk naar het beeld van Jan Verschoor kijkt: de inspiratiebron. Daardoor geïnspireerd legt hij met de beschikbare tekens een thema op de notenbalk. Het spel kan de vorm van een competitie aannemen maar er zijn talloze andere mogelijkheden. Aan de westkant van de balk staat het beeld Flûte Traversière van de Franse kunstenaar Reinhoud dat de spelende musicus weergeeft. Aan de overzijde beeldt een brons van Peter Harskamp het publiek uit.
Het laantje door het rosarium leidt noordwaards uit het rosarium, over het hoogste punt van het terrein met de oude zonnewijzer, langs het in 1996 geplaatste art-decoprieel naar de begraafplaats. Van daaruit omziend heb je zicht tot de deuren van de kapschuur. Die is daar in 1995 gebouwd op de plaats van de vervallen fietsenstalling, voor een deel van het eikehout van de twee omgekapte bomen op het voorplein. Achter het prieel ligt de wilde-pruimenboomgaard waar het Huis zijn meest bijzondere jamsoorten aan te danken heeft. Over het terrein loopt tussen twee lage meidoornhagen door een kronkelend pad, dat bij de gracht begint en bij de beheerderswoning eindigt. Waar het langs de pruimenboomgaard loopt wordt het aan de andere kant begrensd door een groep prunussen.
In de boomgaard, omsloten door een meidoornhaag, staan achttien hoogstamfruitbomen. Het zijn oude fruitrassen, cultuurhistorisch erfgoed dat na de jaren zestig bijna zijn verdwenen toen hoogstambomen voor de fruittelers niet meer rendabel waren. Vooral de oogst van de prachtige, niet meer in de handel te krijgen appels is elk jaar weer overweldigend. De boomgaard is aangelegd volgens de richtlijnen van de hiervoor al genoemde Johann Hermann Knoop: de bomen zijn geplant ‘in het Verband of Vijfsteek (Quincunce)’240 met een onderbeplanting van onder meer verschillende soorten frambozen. De noordwestelijke toegang wordt gevormd door een leiperenboog.
In de rechthoek ten noorden van het Huis zijn siertuinen aangelegd rond een centraal lopende beukenberceau die in 1995 werd geplant. Hij ligt op de lijn die loopt van het midden van de noordgevel van het Huis naar het midden van de voorgevel van de oranjerie. Naast de ingang van de berceau ligt de iristuin die elk voorjaar haar bijzondere kleurenpracht laat zien. Bij de open dag is er altijd de hoop dat de irissen op hun hoogtepunt zijn, maar dat lukt niet altijd omdat het evenement lang van tevoren moet worden vastgelegd en de bloeitijd niet erg lang is en ook nog afhankelijk van het weer. Vanaf het Huis gerekend rechts van de berceau ligt de geurtuin met rechthoekige perken rond een centraal prieel. Deze tuin ligt iets verlaagd en door de dubbele hagen eromheen heerst er een microklimaat. Achter de geurtuin ligt de kruidentuin, met bakken van bepleisterde oude baksteen die in hoogte naar de fontein in het midden aflopen. De vijvertuin, de klein-fruittuin en de snijbloementuin bevinden zich ook in deze noordelijke rechthoek.
In de rechthoek ten zuiden van het Huis, op de plaats waar Johan Zegers zijn parkje had, zijn enkele tientallen bijzondere bomen geplant, waaronder verschillende soorten liquidambar, larix, moerascipres, moeraseik en metasequoia. Daarachter bevindt zich de moestuin met de kleine schuur en de kas. Deze kas, gebouwd in 1903 door een Amsterdamse kassenbouwer,241 heeft een bewogen geschiedenis achter de rug, die helaas niet helemaal bekend is. Wel weten we dat hij omstreeks 1950 achter een villa aan de Paulus van Loostraat te Hilversum stond, samen met een andere ongeveer even oude kas. De twee kassen moesten daar toen weg in verband met de bouw van een verzorgingstehuis. Ze werden in 1952 verkocht aan een tuinder uit Schipluiden die ze ruim veertig jaar in gebruik had. Daar waren de beide kassen met hun sierelementen en gebogen glas een bezienswaardigheid; er liep zelfs een toeristische fietsroute langs. Maar in 1995 werd het terrein van de tuinder aangekocht in verband met de herindeling van het gebied Midden Delfland en opnieuw moesten de kassen het veld ruimen. Enkele inwoners van Schipluiden ontfermden zich erover. Ze voerden actie om ze voor het nageslacht te bewaren en dat leidde er na veel inspanningen toe dat de mooiste van de twee kon worden gered. Hij werd afgebroken en de onderdelen werden opgeslagen ergens op het landgoed Twickel.
Het materiaal werd in 2001 gekocht door Stichting het Huis te Breckelenkamp en de kas werd weer opgebouwd in de moestuin. Het opbouwen bleek een moeizaam proces te zijn: de roestende onderdelen waren door de ontmanteling verdraaid en het glas was grotendeels verdwenen. Maar eind 2004 stond de kas er weer in volle glorie, inclusief de unieke oorspronkelijke inventaris. Het verhaal gaat dat de twee kassen eertijds werden gebouwd voor Den Witten Hull, een landgoed in Hilversum dat in de jaren twintig moest wijken voor het nieuwe stadhuis van Dudok. De Hilversumse familie zou ze toen hebben gekocht. Het verhaal berust op niet meer dan een mondelinge overlevering tussen de opeenvolgende bezitters, maar deze toedracht, die ergens zijn oorsprong moet hebben, klinkt niet onwaarschijnlijk. In de moestuin van het Huis te Breckelenkamp wordt de kas gebruikt voor het voortrekken van eenjarigen en voor de kweek van bijzondere tomatenrassen.
De oranjerie van het Huis te BreckelenkampHet ontwerpen, inrichten en beschilderen van de oranjerie heeft jaren in beslag genomen. Het is een bijdrage uit deze tijd aan het Huis die de traditionele profilering van een landgoed als paradijsje in het landschap moet accentueren. Bij het bouwen van de oranjerie zijn zeventiende-eeuwse technieken toegepast. Zo is er een extra raam op het westen aangebracht en de bepleistering van de muren bestaat geheel uit schelpkalk zonder gips, waardoor de muren vocht ademen en condens achterwege blijft. De blinde noordmuur is goed geïsoleerd en de binnenruimte is hoog en onverdeeld, waardoor het mogelijk is onderdak te bieden aan een extra rij bomen op verhogingen. De lijn van het beschilderde houtsnijwerk in de grote deuren loopt gelijk met de overkoepelende boog van de beukenberceau.
Het gebouw staat recht op de naar het noorden doorgetrokken as van het Huis en is even lang als het Huis breed is. Daardoor ontstaat een herhaling, alsof een stukje van het Huis op afstand staat, een beeld dat wordt versterkt door de gebruikte bouwmaterialen. De trasmuur, de fries, de kleur van de baksteen, het metselwerk, de oude pannen; alles vertoont grote overeenkomst met het Huis. Door het glasoppervlak valt die gelijkenis aan de voorzijde niet direct op maar wel als je vanaf enige afstand achter de oranjerie naar het Huis kijkt.
De fries is het meest in het oog springende element, de lijn ervan loopt binnen en buiten door, in het glas en in de muren. De beschildering verwijst naar de invloed van de seizoenen, naar de begeerlijkheid van het bezit van de gouden appels en de mystiek van de herkomst van citrusbomen. Het op het zuiden gerichte gedeelte van de frieslijn binnen is de menselijke kant, de seizoenimpressies zijn eenvoudig en direct herkenbaar en de afgebeelde gebouwen kunnen op het terrein van het landgoed aangewezen worden. De seizoenen worden ingesloten door twee afbeeldingen die begin en einde van een levenscyclus uitbeelden. Aan de linkerkant is te zien hoe het beginnende licht van een nog zwakke zon het leven uit de grond trekt. Rechts is de Apocalyps, vanwaar de weg verder door het transparante glas van de voorzijde naar de buitenkant van de fries voert, de godenkant. Maar de uit het vuur oprijzende vogel Phoenix geeft ook een nieuwe cyclus voor de mens op aarde aan.
Op de grotendeels naar het noorden gerichte buitenzijde is in vijf episoden de geschiedenis van Herakles en de tuin der Hesperiden vastgelegd, verdeeld over zestien afbeeldingen. Griekse vaasschilderingen uit de zesde, vijfde en vierde eeuw voor Christus hebben als voorbeeld gediend om het effect van een klassieke voorstelling te verkrijgen. De figuren waarvan alleen de contouren zijn aangegeven heb ik enigszins aangepast maar ze zijn nog wel herkenbaar. De gevoelens en gedachten, die de klassieke kunstenaars aan de mythe verbonden, worden daardoor weer zichtbaar in het heden, zoals de uitbeelding van de onbetrouwbaarheid van de Hesperiden die het niet kunnen laten de gouden appels te plukken. De appels lichten op als de maan erop schijnt. Als de maan de juiste positie aan de hemel heeft, de lucht onbewolkt is en het maanlicht voldoende sterk, dan kan het bekijken van de fries met de gouden vruchten een mystieke ervaring zijn.
De eerste episode laat de uit de aarde oprijzende godin Gea zien die Zeus en Hera als huwelijksgeschenk een boom met gouden appels geeft. De boom staat in heilige grond die zo vruchtbaar is dat zelfs de goden er vreugde bij voelen. In de tweede episode zijn de Hesperiden afgebeeld die samen met de in de boom hangende draak Ladon de bomen bewaken. Of moet Ladon de Hesperiden bewaken zoals ook wel wordt gezegd? In elk geval kunnen ze het niet laten de appels te beroeren en te plukken. Sterfelijken worden in de tuin niet toegelaten.
In opdracht van Eurystheus moet Herakles, de zoon van Zeus en de sterfelijke Alkmene, gouden appels uit de tuin der Hesperiden halen. Zijn zoektocht is weergegeven in de derde episode. De tuin moet in het westen liggen, aan de wereldzee. Herakles raadpleegt de nymfen, dochters van Zeus en Themis, nimfen die hem aanraden Nereus te zoeken en hem te dwingen de weg naar de tuin te wijzen. Hij vindt Nereus en houdt hem volgens de instructies van de nimfen vast. Nereus verandert zich in allerlei gedaantes om te ontsnappen maar uiteindelijk geeft hij toe en onthult de plaats van de tuin.
In de vierde episode is Herakles erin geslaagd de tuin binnen te komen en gouden appels te roven, waardoor hij onsterfelijk zal worden. Er zijn verschillende versies van deze geschiedenis. In deze versie zijn de Hesperiden verrast en ontsteld, wordt Ladon bestraft en kan Herakles ontkomen. De vijfde episode laat zien dat Herakles de heilige appels, eigendom van de goden, aan Zeus teruggeeft. In de zesde episode is de vrede in de tuin der Hesperiden teruggekeerd. Een van de Hesperiden vult een kruik bij een bron, twee anderen praten onder een boom waarin gouden appels hangen en Ladon drinkt.
De ’s zomers in de tuin opgestelde citrusbomen met hun ‘godenvruchten’ vinden in de winter onderdak in de oranjerie. Binnen is in de hoek onder de afbeelding van de winter een waterreservoir gebouwd met erboven een afbeelding van het paradijs. Het is de verbindende schakel tussen de mensenkant en de godenkant. Tegen de wand van het reservoir zijn tegeltableaus aangebracht met afbeeldingen van citrusvruchten, naar een eigen ontwerp in Makkum gemaakt. Ook de drie jardinières zijn voor de oranjerie ontworpen. De antieke oppottafel is een geschenk van het Westlands museum voor streek- en tuinbouwhistorie te Honselersdijk. De kern van de collectie kuipplanten wordt gevormd door elf oranjebomen afkomstig uit Noord-Portugal. In 1986 zijn ze als geselecteerde zaailingen vermeerderd en na een jaar veredeld met een Citrus Aurantium die de tussenstam heeft gevormd. Na twee jaar vond weer een veredeling plaats met een goed dragende, geselecteerde Aurantium-cultivar. Bijzondere bomen zijn de nog jonge Myrtifolia’s, waaronder een zeldzame bontbladige en de Citrus Limon, alle door Twickel aan het Huis geschonken. Verder een Citrus Sinensis, een Pompelmoes en onder meer Agave, Lantana, Oleander, Laurier en een verzameling Datura’s.
De eerste sinaasappelboompjes worden in het najaar in de oranjerie geplaatst om te overwinteren.De omvang van de deur, de relatief lage berceau en de smalle paden stellen bijzondere eisen aan het transport van de zware kuipplanten. Om ze ook in de toekomst goed van en naar de oranjerie te kunnen vervoeren is een klein wagentje ontwikkeld waarmee zware bomen door één man kunnen worden verplaatst. Onder de kuip wordt een vork geschoven die daardoor in een kantelbare stoel terechtkomt. De boom wordt gezekerd en de grond wordt door middel van een om de stam geschoven schijf vastgezet. Met een lange hefboom kan de boom worden gekanteld. Daarna wordt een rijdende hefboom aan de voorzijde gekoppeld en kan de boom worden verplaatst. Het uitplaatsen van de oranjebomen omstreeks half mei is een feestelijke aangelegenheid waarbij sinaasappellikeur en beschuit met oranjemarmelade wordt geserveerd. Allen die met het beheer en het onderhoud van de tuinen te maken hebben zijn daarbij aanwezig. Het is een belangrijk moment; de tuin wordt dan weer aangekleed en het hoogseizoen breekt aan.
Tot besluit van deze lange geschiedenis nog dit. Net als onze voorgangers willen ook wij een teken van onze aanwezigheid op het Huis achterlaten. Dit teken, bestaande uit een bloem die staat voor schoonheid, huiselijkheid en rust, en een scheepje dat het ondernemen en het avontuur uitbeeldt, is te zien op het gebrandschilderde raam in de keuken, op de steen in de hal, in de fries van een van de boekenkasten, boven de deuren van de kapschuur, op de trasmuur van de oranjerie en op het prieel in de geurtuin. De ornamenten op de bogen van het prieel links van de bloem en rechts van het schip zijn verschillend. De steel van de bloem geeft gestage en harmonische groei aan. Het schip lijkt dapper de woeste golven te trotseren maar zou zonder de voortdurende druk van de groeiende bloem weinig voortgang maken. Domus Nostra Mundus Est is de spreuk die bij het teken hoort: ons huis is de wereld. Wat mag dat betekenen? Voelen we ons overal in de wereld thuis of houden we ons alleen nog maar bezig met het Huis en sluiten we ons daardoor juist voor de rest van de wereld af? Misschien weten we zelf het antwoord niet meer en moet de lezer het maar geven.
Subtitel: "Mansions of Music brengt topmusici bijeen in masterclasses, concerten en opera's"
Artikel over het masterclass-programma " Mansions of Music", dat in 1996 plaatsvond in het Huis te Breckelenkamp en enkele andere toplocaties.
Aankondiging Open Monumentendag 1995, waarbij het gerestaureerde Huis te Breckelenkamp voor het eerst werd opengesteld.
Recensie van het concert van Daniël Rowland, Timora Rosler en Klara Würtz dat op 4 juni 1999 gehouden werd in het Huis te Breckelenkamp
Aankondigingsartikel voor het concert door Margareth Beunders, uitgevoerd op 3 september 1995